Nou woon ik toch al 8 jaar in Lelystad en pas deze vakantie heb ik een bezoek gebracht aan de Bataviawerf met het pronkschip van de VOC de Oost-Indiëvaarder De Batavia. Voor iedereen die geïnteresseerd is in dit boeiende en trieste verhaal van de enige reis die dit schip heeft gemaakt kan ik het boek van Mike Dash De ondergang van de Batavia – Het ware verhaal van harte aanbevelen.
Het is interessant te zien hoe zaken op het gebied van leiderschap al misgingen in de 17de eeuw die nu ook nog steeds misgaan. Lessen uit het verleden blijken dus geen garantie voor de toekomst.
Wie is de baas?
De situatie op een koopvaardij schip van de VOC was vanuit leiderschapsperspectief gezien een bijzondere. Waar normaal gesproken de kapitein de baas was op een schip op reis omdat bij hem de verantwoordelijkheid lag voor het schip en zijn bemanning, was dat bij koopvaardijschepen onder de vlag van de VOC niet het geval. Hier had de opperkoopman een beslissende macht bij de bevelvoering. Hoewel de kapitein het dagelijks bevel over zijn schip voerde kon hij elk moment een order verwachten en die moest hij dan uitvoeren. De opperkoopman was verantwoordelijk voor de lading en die ging te allen tijde voor. Over het gezag van de schipper heen kon de opperkoopman dus bepalen of de zeilen gehesen moesten worden of dat het schip voor anker moest gaan, zelfs wanneer dat vanuit zeemanspersepctief, een vaardigheid die zo’n opperkoopman meestal ontbeerde, niet verstandig was.
Het middenkader
Het kan als leider uit het middenkader soms erg frusterend zijn wanneer je je moet houden aan beslissingen van hogerhand van mensen die de speciale expertise uit het veld, waarvoor jij juist op jouw plek zit, ontberen. Hun grotere plaatje en prioriteiten zijn soms anders dan dat jij als teamleider voor ogen hebt.
Het zal je als leider in deze sandwichpositie niet verbazen dat je naast expertise en leiderschapskwaliteiten ook moet beschikken over een zekere tact en goede redenaarskunsten om jouw leidinggevende te overtuigen jouw inzichten en beslissingen te volgen.
Voel je je aan de andere kant niet erkend en uitgebuit dan bestaat het gevaar om het gezag van boven te ondermijnen. Uit de annalen van de Batavia is het duidelijk dat er een muiterij op komst was.
Voordat deze muiterij echter is doorgebroken gaat het mis.
De ondergang van de Batavia
“Even over drieën, de tijd waarop de waakzaamheid van de bemanning een dieptepunt bereikt, begon de uitkijk als eerste te vermoeden dat er iets niet klopte. Vanaf zijn positie hoog op het achterschip zag de zeeman iets wat leek op kolkend water, recht vooruit. Turend in de nacht meende hij een massa schuim te zien, alsof de branding brak op een onzichtbaar rif. Hij wendde zich tot de schipper om bevestiging, maar die was het niet met hem eens. Deze hield vol dat de dunne witte streep aan de horizon niets anders was dan het maanlicht dat op de golven danste. De schipper vertrouwde op zijn eigen oordeel en hij hield de Batavia op koers met volle zeilen.”
De witte streep bleek achteraf inderdaad de branding te zijn van een rif dat net onder de oppervlakte lag en de Batavia strandde op een eilandengroep voor de kust van West-Australië.
Informatie beoordelen vanuit je team
Het voorbeeld van de Batavia leert ons dat het te snel overrulen van een opmerking van een ondergeschikte desastreuze gevolgen kan hebben. Niet alleen in het verleden. De vliegramp op Tenerife waarbij de werktuigboordkundige vroeg of de PanAm boeing wel van de baan was, wat helaas niet zo bleek te zijn, maar wat door de gezagvoerder werd genegeerd, is eenzelfde voorbeeld, maar dan in het recente heden.
Het leidinggeven in de tussenpositie waarin je als teamleider zit vergt veel inlevingsvermogen, inzicht en communicatieve vaardigheden om alle belangen te kunnen dienen met prioriteiten die soms (ogenschijnlijk) haaks op elkaar staan.
Conclusie: hou je vizier open en werk samen als een team!
Gerrit A. Veenstra
op 10 Dec 2012